Dolly Verhoeven, Verhaal van Gelderland IV, Gelderland in het Koninkrijk der Nederlanden, Amsterdam 2022, 400 p.

Inhoudelijk zeer slecht hoofdstuk Oorlog in Gelderland

Het Verhaal van Gelderland van 1795 tot 2020 ziet er fraai uit: goede vorm, rijk geïllustreerd (zwart-wit en kleur), met notenapparaat, tijdbalken, geraadpleegde bronnen en literatuur, beeldverantwoording, personenregister, geografisch register en colofon, maar de schijn van de vorm bedriegt. Mijn belangstelling ging vooral uit naar Oorlog in Gelderland, p. 251-268, een achteraf gezien niet zo’n gelukkige keuze omdat daarna mij de lust is ontgaan om meer te lezen. De auteur heeft onvoldoende kennis, zeker de laatste tien jaar de literatuur over dit onderwerp niet bijgehouden en bovendien achterhaalde  en bij voorbaat ‘verdachte’ literatuur gekozen. Je houdt het niet voor mogelijk dat men na 77 jaar nog veel onjuistheden en zelfs onzin en prietpraat schrijft over gebeurtenissen in 1945, zelfs bij algemeen bekende feiten. Ik voel me net een onderwijzer die slecht gemaakt huiswerk nakijkt. Taalkundig storend is het veelvuldig onjuist gebruik van ‘vanaf’ in plaats  van ‘sinds’ en soms ‘daarvan’ in  plaats van ‘van hen’.

Iedereen weet dat generaal Winkelman op 15 mei 1940 niet de capitulatie van Nederland ondertekende, maar van de Nederlandse krijgsmacht (niet het Nederlandse leger dus) met uitzondering van de troepen in Zeeland (p. 254).  Het Duitse leger is onjuist, omdat Duitsland beschikte over verscheidene legers. De oostelijke Betuwe heet sinds 1327 de Over-Betuwe. De kaart op p. 260 is onjuist vanwege de onjuiste data voor de frontlinies (juist: 25 september en 7 december), het ontbreken van de benaming geallieerde Over-Betuwse bruggenhoofd, het nota bene opnemen van het nabij de Rijnbrug gelegen Elden binnen dit bruggenhoofd en de frontlijn van 7 december niet plaatsen nabij de Linge en de Betuwelijn. Algemeen bekende feiten zijn ook, dat de geallieerde frontlinie van 25 september liep van Andelst over Zetten naar Randwijk en vandaar langs de dijk naar de spoorbrug en via de westzijde van de spoorlijn  Arnhem-Elst naar de zuidzijde van de Linge tot Bemmel en daarna naar de Waal. Anders hadden de Britten immers de Britse troepen uit Oosterbeek niet via Elst kunnen terugtrekken naar Nijmegen. De door Duitsers veroorzaakte dijkdoorbraak nabij de spoorbrug op 2 december 1944 leidde tot een wateroorlog. Een willekeurige frontlijn trekken met een willekeurige datum is weliswaar fantasierijk maar historisch onverantwoord. Daarna volgt een  oude onjuiste opvatting met veel onzin  over operatie Market Garden, later kritiekloos aangeduid met de geschiedvervalsing ‘’Slag om Arnhem’’ (p. 268, er was geen slag en Arnhem was geen  doel). Die operatie was niet ‘’het langverwachte offensief op Nederlands grondgebied’’, maar pas op 2 september door Montgomery gekozen. Het strategische doel van operatie Market Garden was na de Rijnoversteek bij Arnhem de vestiging van een sterk bruggenhoofd tussen Arnhem en het IJsselmeer met diepe uitlopers over de IJssel bij Zwolle, Deventer en Zutphen als opstelplaats voor het Britse XXX Corps. Het tactische doel was het afsnijden van de Duitsers en  hun V2-lanceerbases in het westen van Nederland. Meer niet, zeker geen poging om West-Nederland te bevrijden. Montgomery moest wachten op bevel van generaal Eisenhower om over een breed front op te rukken naar het oosten; niet zoals Montgomery droomde naar Berlijn. De taak van de Britse 1ste Luchtlandingsdivisie was niet de Rijnbruggen bij Arnhem veroveren (p. 262), maar het vestigen van een bruggenhoofd tussen de Westerbouwing en de spoorbrug bij Westervoort met tenminste een van de drie oeververbindingen als opstelplaats voor de beide flankkorpsen. Duitsers bliezen de spoorbrug op en maakten de pontonbrug onbruikbaar. Troepen onder bevel van luitenant-kolonel Frost bereikten 17 september niet de noordzijde van de verkeersbrug, maar vestigden defensieve posities in gebouwen aan weerszijden van de noordelijke oprit naar de brug. Andere Britse eenheden lieten hun oorspronkelijke doelen – opbouw van het bruggenhoofd van zuid naar noord - varen om Frost te hulp te komen. Hun pogingen, straat-, huis-aan-huis- en man-tegen-mangevechten mislukten en daardoor mislukte ook luchtlandingsoperatie Market al op 19 september ten noorden van de Neder-Rijn. Dit was echter geen kwestie van niet tijdig kunnen bereiken. De Britten moesten vluchten naar of zich terugtrekken op defensieve posities in een perimeter rond hotel Hartenstein in Oosterbeek. Onzin is ook dat Amerikanen 21 september vanuit Nijmegen met een Brits legerkorps oprukten in de richting van Arnhem. De opmars van uitsluitend de Irish Guards  strandde op een Duitse blokkade bij Oosterhout. Grondoperatie Garden mislukte dan ook op 21 september ten zuiden van Elst. Montgomery koos de volgende dag voor een Rijnoversteek met Amerikanen bij Wesel en Keulen (operatie Gatwick). Nonsens is dat In de weken die volgden de Britten het grootste deel van de Over-Betuwe in bezit kregen. Dat gebied hadden ze immers al op 25 september. Nonsens is ook dat operatie Market Garden  gedeeltelijk is mislukt (p. 263).

Dan volgt een tekst over vluchtelingen te beginnen met de evacuatie van burgers in  Arnhem, Elden en de Veluwezoom zonder de reden te vermelden. De Duitsers vreesden een offensief uit de Over-Betuwe na de inname van  Elst en  Bemmel, de luchtlandingen bij Overasselt en  troepenverplaatsingen bij Nijmegen in  verband met operatie Gatwick. De auteur wekt de indruk dat de inwoners van het geallieerde Over-Betuwse bruggenhoofd ook  naar de Veluwe vluchtten. Die moesten echter in oktober en november – uiteraard niet in december - evacueren naar Noord-Brabant en  België. In  het Manneiland in en om Lent bleven duizend mannen achter voor het verzorgen  van het vee en de landbouwgewassen. Zij hoefden niet te vertrekken toen de Over-Betuwe voor een deel onder water kwam te staan. Algemeen bekende feiten zijn ook dat het Militair Gezag onder leiding stond van chef-staf generaal-majoor H.J. Kruls en niet Provinciaal Militair Commissaris majoor H. van Everdingen uit Tiel en dat niet dit Militair Gezag de macht in handen had,  maar de Britse of Canadese bevelhebber van de troepen  die in het bruggenhoofd gelegerd waren en dat grondig plunderden en leegroofden. District Militair Commissaris in het  bruggenhoofd was majoor H. Pierson.

Van een lang verwachte opmars naar Noord-Nederland was ook geen sprake. Na de Rijnoversteek en vestiging van een bruggenhoofd bij Wesel (operatie Plunder en niet Veritable) op en na 23 maart 1945 trok het Britse Tweede Leger op de geallieerde linkerflank naar het noordoosten Westfalen in richting Hamburg en uiteindelijk tot de Elbe, niet Berlijn. Het Eerste Canadese Leger en de Britse 43ste infanteriedivisie die sinds eind november 1944 het Over-Betuwse bruggenhoofd had verdedigd en het Pannerdensch kanaal en de IJssel was overgestoken, hadden duidelijke taken: flankdekking bieden aan het Britse Tweede Leger en een verbindings- en bevoorradingsroute over Arnhem en Zutphen naar het noorden en noordoosten veiligstellen in het kader waarvan ze uiteraard uiteraard baileybruggen bouwden bij Arnhem en Zutphen en vijandelijke troepen moesten  vernietigen. De auteur zeurt over bevrijding van Nederland, maar beschrijft die niet vanuit de bevrijde plaatsen. Het doel  van de geallieerden was immers Full Victory on Germany, de volledige overwinning op Duitsland, niet bevrijding van West-Europa of delen daarvan. Het middel was vernietiging van vijandelijke troepen, industriecentra en steden. Zij waren dan ook geen bevrijders, maar werden door inwoners van plaatsen die gezuiverd waren van vijandelijke troepen zo gezien. Een bevrijding van Oost-Nederland is dan ook onzin evenals een Rijnoversteek bij Driel door Canadese troepen (kaart p. 266).

Tenslotte spreekt de auteur – men houdt het niet voor mogelijk – over het tekenen van een  ‘machtsoverdracht in Nederland’ (zonder dat er sprake was van een coup of machtswisseling) op 5 mei 1945. De Duitse troepen in Nederland hadden zich als onderdeel van de  Noord-Duitse legergroep Nordwest op 4 mei 1945 onvoorwaardelijk overgegeven aan Montgomery op de Lűneburger Heide. Het Document van Overgave was op 5 mei 1945 om 08.00 uur in werking getreden. Nederland was dus op dat tijdstip vrij. De gecapituleerde Duitse bevelhebber ondertekende op 5 mei 1945 om 16.30 uur in Wageningen ter implementatie van het Document van Overgave bevelen tot het verstrekken van zeer gedetailleerde militaire informatie, onder andere waar mijnen in dijken lagen, waarvoor hij desgevraagd 24 uur uitstel kreeg tot 6 mei ’s middags in de aula. Daarop volgde met ingang van maandag 7 mei 1945 de ontwapening van de Duitse troepen in Nederland en hun terugtocht naar Duitsland in krijgsgevangenschap. Ook hiervan heeft de auteur niets begrepen. Ze neemt kritiekloos de geschiedvervalsing van een soort capitulatie in Wageningen over met een Duitse generaal die weigerde zijn handtekening te zetten en dat pas op 6 mei deed. Schande voor deze prietpraat! Onbegrijpelijk dat men zo’n prutswerk durft te publiceren.

De inhoud van de volgende pagina’s is beter al omvatte in 1966 de uitbreiding van  Arnhem niet alleen  Malburgen, maar ook De Praets, Meinerswijk, het Elderveld en het dorp Elden (p. 280, 328; is het onjuist na de invoering van de Wet op het Voortgezet Onderwijs in 1968  nog te spreken over middelbaar onderwijs (p. 298, 318); is niet Rijkerswoerd, maar Schuytgraaf de Vinex-wijk van Arnhem (321) en trokken niet Nijmegen en Arnhem, maar Nijmegen en Overbetuwe zich terug uit het MTC (p. 346).

dr. Jan Brouwer, recensie: Duncan Anderson, The Downfall of The Third Reich, London 2020, 256 p.

Met kaarten, veel fotomateriaal en index. 

De auteur biedt een helder overzicht van de val van het Derde Rijk van de voorbereidingen van de geallieerde landingen in Normandië op 6 juni 1944 tot het door Generaloberst Alfred Jodl ondertekenen van de onvoorwaardelijke capitulatie van alle Duitse gewapende strijdkrachten op alle fronten op 7 mei 1945 in Reims die van kracht werd op 8 mei om 23.01 uur (MET). Onderdelen zijn de uitbraak uit Normandië, de opmars door Frankrijk, operatie Anvil-Dragoon in Zuid-Frankrijk en de inname van Parijs (23 augustus). Het strategische doel van bruggenhoofdoperatie Market Garden was niet snel door te stoten naar Berlijn, maar het vestigen van een sterk bruggenhoofd tussen Arnhem en het IJsselmeer met diepe uitlopers over de IJssel als opstelplaats voor XXX Corps. Het tactische doel was het afsnijden van de Duitse troepen en hun lanceerbase voor V2-raketten in het westen van Nederland (de auteur gebruikt abusievelijk Holland voor Nederland). Het doel van de 1st British Airborne Division was niet de verovering van de verkeersbrug bij Arnhem, maar het vestigen van een bruggenhoofd voor de beide flankkorpsen tussen de Westerbouwing en Westervoort met tenminste een van de drie oeververbindingen. Daarom moesten drie brigades over evenwijdige routes naar het oosten oprukken. Het 2de bataljon onder luitenant-kolonel Frost moest de toegangswegen naar de drie bruggen innemen. De spoorbrug werd opgeblazen en de pontonbrug was onbruikbaar. Deze troepen bereikten niet het noordelijke einde van de verkeersbrug, maar vestigden defensieve posities in gebouwen aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg naar de brug. Luchtlandingsoperatie Market mislukte op 19 september ten noorden van de Neder-Rijn. De Britten vluchtten of trokken zich terug naar gebied rond hotel Hartenstein. De defensieve nasleep duurde tot 25 september. Grondoperatie Garden mislukte 21 september ten zuiden van Elst waar Irish Guards vastliepen op een Duitse blokkade.

De volgende dag koos Montgomery voor bruggenhoofdoperatie Gatwick met als doel het vestigen van bruggenhoofden over de Rijn bij Wesel en Keulen. Eisenhower eiste echter eerst het toegankelijk maken van de haven van Antwerpen (slag om de Schelde). In december volgde het Duitse Ardennenoffensief. Daarna konden de geallieerden na het Rijnlandoffensief in maart 1945 aan de overzijde van de Rijn bruggenhoofden vestigen en Duitsland intrekken tot de Elbe. De auteur sluit met de deelcapitulaties op 29 april in Italië en op 4 mei op de Lüneburger Heide van de Duitse troepen in Nederland, Noordwest-Duitsland en Denemarken die op 5 mei om 08.00 (niet 08.30) uur van kracht werd.

dr. Jan Brouwer, recensie: Jocelyn Pereira, A Distant Drum. The story of the 5th Bn Coldstream Guards 1944-45, London 2020, 316 p. (1ste druk 1948).

Het boek is helder geschreven en geeft een uitstekend beeld van de belevenissen van het 5th Bn Coldstream Guards van de 32nd Guards Infantry Brigade  van de Guards Armoured Division van XXX Corps. Het bataljon trekt  na de landing op 20 juni 1944 in Normandië over Cuxhaven. Frenouville.  Le Busq, Chenedolle en  Arras naar Brussel (3 september) en vandaar naar Beeringen, Hechtel en de Groote Barrier nabij de Nederlandse (niet Hollandse) grens. Doel van bruggenhoofdoperatie Market Garden was vestiging van een sterk bruggenhoofd tussen Arnhem en Nunspeet met diepe uitlopers over de IJssel. De GAD moest naar Nunspeet en de uitloper bij Zwolle. Het tactische doel van het bruggenhoofd was afsnijding van de Duitsers en hun lanceerbases voor V2-raketten in het westen van Nederland. Later zouden de troepen naar het oosten trekken Duitsland in (Ruhrgebied, Noordduitse laagvlakte). De Coldstream Guards arriiveerden op 20 september 1944 in Nijmegen en trokken op 3 oktober 1944  (moet 2 oktober zijn) het Over-Betuwse bruggenhoofd in naar Elst en het daarbij behorende buurschap Aam (niet het dorp Amm). Ze vestigden hun hoofdkwartier in de kelder van boerderij ‘de Dillenhof’, die vanwege de vele granaataanvallen de bijnaam Stonk Hall kreeg. Het bataljon werd op 7 oktober afgelost door het 4th Bn The Royal Welch Fusiliers van de 53rd Infantry Division (niet de 43rd Infantry Division). De auteur spreekt over een gesneuvelde en vijftien gewonden. In werkelijkheid waren een luitenant en zeven manschappen gesneuveld. De Coldstreams gingen daarna voor drie weken rust naar Grave (niet Hatert) en vervolgens een week naar Venray (Leunen) in het Maasbruggenhoofd. Daarna leverden ze vijf weken defensieve strijd in Duitsland tussen Sittard en Gangeld. Tijdens het Ardennenoffensief moesten ze terug naar België naar Opheylissem tot eind januari 1945. Vanuit Gennip trokken ze het Rijnland in. Op 14 februari namen ze deel aan operatie Veritable en trokken ze via Goch in de richting van Xanten en Wesel. Ze trokken 30 maart over de Rijn bij Rees en begin april over Dinxperloo, Neede, Enschede, Nordhorn, Neunkirchen in de richting van Bremen en Hamburg. De Duitse troepen in Nederland, Noordwest-Duitsland en Denemarken capituleerden op 4 mei 1945 om 18.30 uur (niet 18.00 uur) op de Lüneburger Heide. Deze capitulatie werd op 5 mei 1945 om 08.00 uur van kracht, waarna de Coldstreams hun tegenstander de 7. Fallschirmjäger Division onder Generalleutnant Wolfgang mochten ontwapenen.

dr. Jan Brouwer, recensie: Gerard Aalders, Bernhard. Alles was anders, 2019, 464 p.

Met noten, afkortingen, bijlagen, literatuuropgave en bronnenmateriaal en personenregister.

‘Alles was anders. Niets was wat het leek’ vormen een goede samenvatting van het gemythologiseerde leven van de over het paard getilde prins Bernhard. De auteur weerlegt tal van mythen die gevormd zijn over een man  die zijn eigen belangen najoeg ongeacht de consequenties voor de monarchie en Nederland en die niet bespiegelend, sportief of geïnteresseerd in cultuur was en zeker geen verzets- of oorlogsheld. Hij had charme, was een charmeur, omgaf zich met adviseurs en vrienden van twijfelachtig allooi en had grote belangstelling voor wapens, de zakenwereld, auto’s, vliegtuigen, geld, macht, status en aanzien. Ministers en ambtenaren liet hij naar zijn pijpen dansen en juiste vrienden kiezen kon hij niet. Hij had een buitengewoon hoge dunk van zichzelf en is er meesterlijk in geslaagd anderen in zijn verzetsavonturen, wonderbaarlijke werken en nobele daden te doen geloven. Het meeste is bij elkaar gefantaseerd, gesuggereerd, ge- en verdraaid of gewoon gelogen. Hij had een uitstekend geheugen, behalve voor zaken die zijn imago konden aantasten. Bekend is het valse beeld van Bernhard in oorlogstijd. Als opperbevelhebber van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) onder gezag van opperbevelhebber Eisenhower was hij mateloos populair, al had hij zoals Montgomery goed inzag vrijwel geen gezag over de NBS en kon hij de vereiste discipline over die strijdkrachten niet handhaven. Dat bleek wel op 7 mei bij de schietpartij op de Dam te Amsterdam waarvoor prins Bernhard als bevelhebber van de NBS verantwoordelijk was. De BS mochten immers drie dagen in het openbaar geen wapens dragen.

Over bruggenhoofdoperatie Market Garden heeft de auteur in de geest van het NIOD juist uitsluitend mythen klakkeloos overgenomen. Montgomery doorzag Bernhard, die geen idee van Market Garden had. Het doel van operatie Market Garden was immers niet de bevrijding van Nederland, ook niet vóór de winter van 1944. Geallieerde luchtlandingen vonden niet plaats niet bij Arnhem, maar ten westen en noorden van Wolfheze en op de Ginkelse heide in Ede.  Een slag bij of om Arnhem is een dubbele mythe: lichtbewapende luchtlandingstroepen kunnen immers geen slag leveren tegen een zwaarbewapende tegenstander met steun van zware wapens, hooguit straat-, huis aan huis- en man tegen mangevechten.  Arnhem was geen doel van de Britten. Verraad van Arnhem of aanval op, strijd om en nederlaag bij Arnhem is dan ook onzin. Met ‘strijd om Arnhem’ is bedoeld operatie Market Garden, waarvan Arnhem beslist geen  synoniem is.  Market Garden eindigde niet op 26 september 1944, maar mislukte al op 21 september ten zuiden van Elst. Twee dagen eerder was de strijd ten noorden van de Neder-Rijn al mislukt.  Het doel van operatie Market Garden was de vorming van een bruggenhoofd tussen Arnhem en het IJsselmeer met diepe uitlopers over de IJssel voor XXX Corps. Het doel van de 1st British Airborne Division was de vorming van een bruggenhoofd tussen de Westerbouwing en Westervoort als opstelplaats voor de twee flankkorpsen. Doel van de geallieerden was niet de bevrijding van (West-)Europa, maar de overwinning op Duitsland. Het middel was vernietiging van de Duitse strijdkrachten, industriecentra en steden. Inwoners zagen het verdrijven of vernietigen van Duitse troepen uit hun woongebied soms als bevrijding.

Ook over een capitulatie in Wageningen – een ordinaire geschiedvervalsing - heeft Aalders uitsluitend klakkeloos mythen overgenomen. Duitsland of de Duitsers kon(den) niet capituleren, omdat de geallieerden de Duitse regering niet erkenden. Duitse troepen konden wel capituleren. De Duitse troepen in Nederland (onderdeel van Legergroep Nordwest), Noordwest-Duitsland, Sleeswijk-Holstein en Denemarken capituleerden op 4 mei 1945 op de Lüneburger Heide. Het Document van Overgave trad op 5 mei om 08.00 uur in werking. Nederland was vrij. In Wageningen was uiteraard geen ondertekening van een Duitse capitulatie of overgave in Nederland,  onderhandeling over capitulatievoorwaarden of uitwerking van de details voor een overgave. Voorwaarden stelt een verliezende partij immers voorafgaand aan een capitulatie, uiteraard niet bij een onvoorwaardelijke capitulatie. In Wageningen was uiteraard geen overleg met Blaskowitz, de prins gaf geen instructies en uiteraard mochten de NBS Duitse troepen niet ontwapenen.  In Wageningen, Bad Zwischenahn, bij Bremen en Hamburg vond slechts de implementatie plaats van de in de artikelen 3 en 4 van het Document van Overgave van de Lüneburger Heide genoemde ‘verdere bevelen’. De gecapituleerde Duitse bevelhebber Blaskowitz ondertekende zoals vereist zonder commentaar de  verdere ‘Bevelen aan gecapituleerde Duitse bevelhebbers’. Desgevraagd kreeg hij vierentwintig uur uitstel voor het leveren van de vereiste gedetailleerde militaire informatie. Correcte geschiedschrijving over 4 en 5 mei is van groot belang. Alles was inderdaad anders en niets was wat het leek in Wageningen. De Japanse overgave was niet op 15 augustus 1945 (slechts aankondiging van de capitulatie), maar op 2 september 1945. Taalfouten zijn het gebruik van sinds in plaats van sedert en Engelse in plaats van Britse (koning of troepen). Aantal is enkelvoud.

dr. Jan Brouwer, recensie: David Barnouw, 1940-1945. De CANON van de Duitse bezetting in Nederland, Zutphen 2016, 176 p.

De auteur heeft een bezettingscanon van vijftig vensters of hoofdstukken samengesteld om de invloed van de Tweede Wereldoorlog te benadrukken en de belangrijkste gebeurtenissen en personen in een overzichtelijk en geïllustreerd naslagwerk te bundelen voor de huidige Nederlanders. Helaas bevat dit werk dat overigens is samengesteld in samenwerking met het NIOD in Amsterdam nog veel onjuistheden, mythen en geschiedvervalsingen, vooral door het gebruik van achterhaalde en verouderde literatuur. Engelse soldaten, generaal of premier moet zijn Britse soldaten, generaal of premier. Niet alle Britten ziin immers Engelsen. De capitulatie (niet van Nederland en geen wapenstilstand) van het Nederlandse leger was niet op 14, maar 15 mei 1940. Het doel van operatie Market Garden was niet de verovering van een aantal bruggen om vervolgens door te stoten naar Duitsland. Het operatiedoel was de vestiging van een sterk bruggenhoofd tussen Arnhem en Nunspeet met diepe uitlopers over de IJssel. Meer niet. Het doel van de geallieerden was niet de bevrijding van (West-)Europa) of de verovering van Duitsland, maar de 'overwinning en niets minder’ op Duitsland. De Britse en Canadese troepen waren dan ook geen bevrijders. Het middel was vernietiging van vijandelijke troepen, industriecentra en steden. Sommige burgers beschouwden dat als bevrijding. De Canadezen hadden in april 1945 twee taken: het veiligstellen van een bevoorradings- en communicatieroute naar het noorden en noordoosten van Nederland en flankdekking bieden aan het Britse Tweede Leger. De Duitse troepen in Nederland (niet het Duitse leger in West-Europa) capituleerden niet op 6 mei 1945 in Wageningen, maar op 4 mei 1945 op de Lüneburger Heide als onderdeel van legergroep Nordwest. Het Document van Overgave trad op 5 mei 1945 om 08.00 uur in werking. Op dat tijdstip was Nederland vrij. Ter implementatie/uitvoering van het Document van Overgave moesten gecapituleerde bevelhebbers 'verdere bevelen’ (Orders to German Commanders on Surrender; Bevelen aan gecapituleerde Duitse bevelhebbers) tekenen: in door Britten beheerst gebied bij Bremen en Hamburg en in door Canadezen beheerst gebied in Bad Zwischenahn en Wageningen. Er waren in Wageningen dan ook geen capitulatieonderhandelingen. Overigens ook niet op de Lüneburger Heide, omdat de geallieerden uitsluitend onvoorwaardelijke capitulaties accepteerden. Er was dan ook geen op 6 mei 1945 getekend overgavedocument en Nederland was daarna niet bevrijd. Het westen van Nederland werd dan ook niet na de ‘Duitse capitulatie’ bevrijd. Duitsland kon bovendien niet capituleren, omdat de geallieerden de Duitse regering niet erkenden. Prins Bernhard was geen opperbevelhebber, maar bevelhebber van de NBS onder opperbevel van Eisenhower. Luitenant-generaal Foulkes gaf al op 5 mei 1945 prins Bernhard strikte orders. De NBS mochten in het openbaar geen wapens dragen en geen Duitsers ontwapenen of provoceren. De prins had echter zijn ondergeschikten niet in de hand. De smalle geallieerde opmarsroute tijdens operatie Market Garden strekte zich uit van de Belgisch-Nederlandse grens tot het IJsselmeer. Een mythe is Corridor naar de Neder-Rijn. Die rivier was het doel niet en de door parachutisten beschermde Clubroute liep maar tot de Waal bij Nijmegen. Hell’s Highway liep niet van Beringen tot Arnhem, maar tussen Son en Uden. De Britse 49th (West Riding) Infantry Division (Polar Bears) trok niet van Emmerik naar Arnhem, maar versterkt met Canadese troepen vanuit het Over-Betuwse bruggenhoofd na de oversteek over het Pannerdensch kanaal en de IJssel. Een mythe is dat ‘slechts één bataljon de noordkant van de verkeersbrug’ bij Arnhem kon bereiken. Juist dat bataljon had tot taak de twee toegangswegen naar de brug in te nemen. Het vestigde defensieve posities in gebouwen aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg naar de brug. Dus niet op de noordkant van de brug. De andere bataljons moesten doelen bereiken voor de opbouw van het te vestigen bruggenhoofd tussen de Westerbouwing en Westervoort (het doel van de 1ste Britse Luchtlandingsdivisie). Luchtlandingsoperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn mislukte al op 19 september. Grondoperatie Garden mislukte op 21 september ten zuiden van Elst. De auteur meldt niets over het geallieerde Over-Betuwse bruggenhoofd. Het Duitse bevel tot evacuatie van de burgers van Arnhem had niets met operatie Market Garden te maken. Dat vloeide voort uit Duitse vrees voor een nieuw geallieerd offensief vanuit het Over-Betuwse bruggenhoofd ingegeven door luchtlandingen bij Overasselt en aanvallen op Elst en Bemmel op 23 september. De Betuwe was overigens geen niemandsland. Daar bevonden zich geallieerde en Duitse troepen en het 1000 manneneiland in en om Lent. Nijmegen was geen frontstad. De aanvallen op de Waalbruggen beoogden vernietiging van de levensaders van de geallieerden in het Over-Betuwse bruggenhoofd. De Engelsen bevrijdden in april niet de Achterhoek. Britten en Canadezen zuiverden gebieden van de bezetter. De bevrijding die sommige burgers zagen, werd beperkt door de ‘bijzondere staat van beleg’ en het Militair Gezag. Japan tekende de capitulatieovereenkomst niet op 15 augustus, maar op 2 september 1945.

dr. Jan Brouwer: Michael O’Kelly, The Second World War Explained, Barnsley 2018, 201 p.

Het boek bevat geen verklaring van de Tweede Wereldoorlog, maar een beknopt en duidelijk overzicht van die oorlog. Het doel van operatie Market Garden was niet een marsrichting: via het Ruhrgebied naar Berlijn, maar de vestiging van een bruggenhoofd tussen Arnhem en het IJsselmeer. Het doel van de 1ste Britse Luchtlandingsdivisie was niet de verovering van de Rijnbrug bij Arnhem, maar de vestiging van een bruggenhoofd tussen de Westerbouwing en Westervoort waarin ten minste één oeververbinding was opgenomen.

Andere onjuistheden zijn het gebruik van Holland voor Nederland en van de Fransman Darlan voor de Duitse Rijkspresident Dőnitz. De capitulatie van de Duitse strijdkrachten was niet op 8 mei 1945, maar op 7 mei 1945 in Reims. De ‘Act of Military Surrender’ trad op 8 mei in werking, waardoor die dag Victory in Europe Day (VE-Day) is. De Japanse capitulatie was niet op 15 augustus 1945 (slechts de aankondiging van de capitulatie), maar op 2 september 1945 aan boord van het Amerikaanse slagschip USS Missouri in de baai van Tokio.

Geallieerde plunderingen en vernielingen in 1944-1945.

Meindert van der Kaaij besteedt in Trouw 29 april 2017 aandacht aan plundering, roof en vernieling door geallieerden in vooral het zuidoosten van Nederland. Hij beweert, zonder de literatuur te hebben bijgehouden, dat deze plundering en vernieling niet in de geschiedenisboeken is terechtgekomen, maar onder het vloerkleed is geveegd. Historische verenigingen hebben er mondjesmaar aandacht aan besteed. Daders van de plunderingen en vernielingen, Amerikanen, Britten, Canadezen en Belgen, werden meestal niet genoemd. 

Opmerkelijk is ook dat Omroep Gelderland in 2017 wel aandacht besteedde aan dit onderwerp, maar in 2014 niet. Overigens beweert deze omroep abusievelijk dat de geallieerden zich alleen bij de bevrijding van gebieden (zuivering van Duitse troepen) schuldig maakten aan plunderingen en vernielingen. Ze deden dat echter vooral daarna. 

De geallieerde roof, plundering en vernieling is uitvoerig behandeld in dr. Jan Brouwer, Van Market Garden naar Bevrijding en het belang van het Over-Betuwse bruggenhoofd, Elst 2014, p. 262-272. Van der Kaaij had uiteraard dit werk moeten kennen. Omroep Gelderland bezit een exemplaar.

Jolande Withuis, Juliana. Vorstin in een mannenwereld, Amsterdam 2016

Zoals uit de titel blijkt, is deze biografie van Juliana geschreven door een sociologe en feministe. Mede dankzij brieven en andere privé-bronnen bevat het boek een intieme levensgeschiedenis van deze koningin en ‘een portret van een bewogen eeuw’. De levensgeschiedenis is inhoudelijk beter dan het portret van een eeuw. Dat portret komt er maar bekaaid af. Het boek bestaat uit vijf delen, vijfentwintig hoofdstukken en bevat een afkortingenlijst, noten, bronnen, bibliografie, fotoverantwoording en register. Het is vaardig geschreven,  maar inhoudelijk soms kritiekloos. Het handhaaft tal van historische mythen.

De Engelse koning(in) bestaat niet, wel de Britse (p. 235, 303). Holland is vaak gebruikt waar Nederland is bedoeld. ‘Vanaf’ en ‘sedert’ zijn vaak gebruikt waar ‘sinds’ noodzakelijk is. Juliana krijgt terecht een plaats in haar omgeving met de daarbij behorende sociale relaties. Uitvoerig beschreven zijn haar kinder- en jeugdjaren, opleiding, studieperiode in Leiden en contacten met leeftijdsgenoten en vriendinnen. Van groot belang voor haar leven waren haar huwelijk met Bernhard von Lippe-Biesterfeld en haar gedwongen verblijf in Canada tijdens de oorlog; zonder moeder, man en hofhouding.